Powiat zdołbunowski - Powiat Zdołbunowski -

Nawigacja

Powiat zdołbunowski

Powiat zdołbunowski był jednym z 11 powiatów wchodzących w skład województwa wołyńskiego II Rzeczypospolitej. Siedzibą powiatu było miasto Zdołbunów. Powiat został ustanowiony w dniu 1 stycznia 1925 r. Powiat zdołbunowski znajdował się w południowo-wschodniej części województwa wołyńskiego i graniczył: od zachodu z powiatem dubieńskim, od północy z powiatem rówieńskim, od wschodu wzdłuż granicy ze Związkiem Sowieckim oraz od południa z powiatem krzemienieckim. Powiat zdołbunowski o powierzchni 1309 km kwadratowych był zamieszkany zgodnie ze spisem powszechnym, który został wykonany w 1931 r. przez 118300 osób. W większości tereny te były zamieszkane przez ludność ukraińską, która liczyła 81800 osób (61%), 17900 Polaków (15,1%), a pozostali to ludność pochodzenia żydowskiego i inne małe grupy narodowościowe. Według tego samego spisu powszechnego spośród zamieszkującej te tereny ludności, 17901 osób było wyznania rzymskokatolickiego, 198 osób wyznania unickiego, 86750 osób wyznania prawosławnego, 631 wyznania ewangelicko-augsburskiego, 122 ewangelicko-reformowanego i 10,850 osób wyznania mojżeszowego. W skład powiatu wchodziło 6 gmin wiejskich (Buderaż, Chorów, Mizocz, Nowomalin z siedzibą w Międzyrzeczu, Sijańce, Zdołbica), 2 gminy miejskie (Ostróg, Zdołbunów), 129 gromad wiejskich (sołectw) i 2 miasta (Ostróg, Zdołbunów).

Tereny powiatu zdołbunowskiego jak też i całego województwa wołyńskiego były okupowane od września 1939 r. do drugiej połowy czerwca 1941 r. przez armię sowiecką, zajętego na podstawie układu Ribbentrop-Mołotow. Ludność polska w czasie okupacji sowieckiej została poddana represjom, które w znacznym stopniu doprowadziły do poważnej zmiany w układzie narodowościowym. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy było przede wszystkim przeprowadzenie przez władze sowieckie trzech dużych akcji deportacyjnych, zrealizowanych 10 lutego, 13 kwietnia i 12 czerwca 1940 r. W ich trakcie dokonano przymusowego przesiedlenia na tereny Syberii i do Kazachstanu licznych grup Polaków. Dodatkowym problemem było także przeprowadzenie przez władze sowieckie trzech akcji poboru do wojska, które dokonano na wiosnę i jesienią 1940 r. a także na wiosnę 1941 r. W tym okresie sowieckie NKWD przeprowadziło także liczne aresztowania polskiej inteligencji, urzędników i wojskowych, którzy w rzeczywistości następnie jeśli nie zostali w więzieniu zamordowani to uwieziono ich w łagrach. Represyjna działalność władz sowieckich w stosunku do zamieszkujących te tereny Polaków, a w szczególności do usunięcia najbardziej aktywnego elementu jakimi były osoby, które posiadały doświadczenie przede wszystkim organizacyjne i przywódcze w kwestiach wojskowych, doprowadziła do znacznego osłabienia środowiska polskiego a co za tym idzie do wzmocnienia żywiołu ukraińskiego. Na podstawie dokonanego przez Niemców spisu ludności  przeprowadzonego w pierwszej połowie 1942 r. porównywanego przez nich z danymi szacunkowymi w 1939 r. okazało się, że ubytek ludności polskiej na Wołyniu podczas okupacji sowieckiej wyniósł 45 tysięcy osób.

Zmiana władz okupacyjnych z sowieckiej na niemiecką, która nastąpiła po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. doprowadziła w pierwszej kolejności do zagłady obywateli polskich II Rzeczypospolitej pochodzenia żydowskiego. Pierwsza akcja eksterminacyjna Żydów została przeprowadzona przez Niemców w Zdołbunowie w dniu 1 sierpnia 1941 r., w trakcie której zamordowano około 380-450 Żydów. Według ustaleń, których dokonali Ewa i Władysław Siemaszko zbrodnia ta została wykonana w rzeczywistości przez Niemców dzień później i wśród zamordowanych znalazło się także około 22-30 Polaków i kilkunastu Rosjan, których wskazali władzom okupacyjnym miejscowi Ukraińcy. Ewa i Władysław  Siemaszko pisali na temat ofiar: „legionista i właściciel sklepu papierniczego Dwernicki, lat ok. 50; Romuald Leszczyński; właściciel księgarni (do 1939 r.) Martyniuk; maszynista kolejowy Podraza, lat ok. 50; maszynista kolejowy Razicki; właściciel drugiego sklepu papierniczego Wojciechowski”. (s. 996). W czerwcu 1942 r. Niemcy utworzyli w Zdołbunowie getto, do którego skierowano także Żydów zamieszkujących wcześniej okoliczne wsie. Getto zostało ostatecznie zlikwidowane w dniu 13 października 1942 r., kiedy znajdujące się w nim około 1700 osób wyprowadzono z miasta i zamordowano pod wsią Staromylsk.

W pierwszej połowie 1943 r. doszło na Wołyniu do rozpoczęcia szeroko zakrojonej przez nacjonalistyczne podziemie ukraińskie akcji mającej na celu dokonanie eksterminacji zamieszkującej te tereny od wieków ludności polskiej. Ludobójstwa Polaków dokonywały oddziały wchodzące w skład Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) oraz konkurencyjnych formacji bulbowców (członków tzw. „Siczy Poleskiej” założonej i dowodzonej przez Tarasa Boroweća ps. Taras Bulba) i melnykowców (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-M) założona w 1940 r. w Krakowie przez Andrija Melnyka) a także członków utworzonych i podlegających dowództwu niemieckiemu w drugiej połowie 1941 r. oddziałów policji ukraińskiej, które w początkach 1943 r. zdezerterowały i weszły w skład UPA. W dokonywaniu zbrodni na Polakach udział brały także tysiące zamieszkujących te tereny ukraińskich chłopów. Zbrodni na bezbronnej ludności polskiej dokonano w dziesiątkach miasteczek i wsi, jak m.in. miasto Ostróg, wsie: Buderaż (Buderaż Włościański, Buszcza, Kamienna Góra, Majdan, Mosty, Moszczanica Stara, Piwcze, Chorów, Majątek Płoska, Kolonia Pieszczanka (Piszczanka), Wierzchów, Dermań, majątek i stacja kolejowa Mizocz, Stubło, Zamłynie, Eliaszówka, osada wojskowa Lachów, Majątek Nowomalin, miasto Ostróg, Kolonia Marianówka.

Powiat zdołbunowski został ponownie zajęty przez wojska sowieckie w lutym 1944 r. Pomimo opanowania tych terenów przez wojska sowieckie w dalszym ciągu dochodziło do licznych przypadków dokonywania przez Ukraińców mordów na Polakach.

 

Legenda
do góry