Nota redakcyjna - Informacje o projekcie -

Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy!

W latach II wojny światowej na terenach południowo-wschodnich województw Rzeczpospolitej Polskiej, zajętych najpierw przez Rosjan, a następnie przez Niemców, od 1939 r. systematycznie dochodziło do zbrodni na mieszkających tam Polakach. Wzrost nastrojów antypolskich w ciągu kolejnych lat okupacji i rodzący się silny nacjonalizm ukraiński przyniosły wkrótce makabryczny efekt w postaci okrutnych mordów na polskich sąsiadach. Kulminacja tego procesu miała miejsce w 1943 r. Szacuje się, że w ciągu wojennych lat Ukraińcy zamordowali na dawnych Kresach ok. 130 tysięcy osób. Pomysł stworzenia interaktywnej bazy ofiar zbrodni wołyńskich narodził się pod koniec 2018 r. a jego pomysłodawcą był Pan Karol Lisiecki, pracownik Oddziałowego Archiwum IPN w Gdańsku.

Projektowi nadano tytuł „Baza zbrodni i ofiar ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945” a  prace nad nim zaczęły się w lutym 2019 r. w pionach archiwalnych dwóch oddziałów IPN – w Gdańsku i w Lublinie oraz w Archiwum IPN w Warszawie. Kilkunastoosobowy zespół opracował zagadnienie pod kątem merytorycznym i technicznym.

Intencją twórców bazy  jest jak najpełniejsze ustalenie miejsc zbrodni, personaliów ofiar oraz liczby pomordowanych. Niestety stosunkowo uboga baza źródłowa bardzo utrudnia to zadanie. 

• materiały archiwalne zgromadzone w zasobie Instytutu Pamięci Narodowej, w tym m.in. akta po Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, akta sądów grodzkich i powiatowych w sprawie o uznanie za zmarłego; 
• akta śledztwa w sprawie ludobójstwa na Wołyniu prowadzonego przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie;
• akta przechowywane w archiwach znajdujących się pod nadzorem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych (AP, AAN, AGAD); m.in. akta sądów powiatowych i grodzkich
• akta i relacje zgromadzone w Wojskowym Instytucie Historycznym w Warszawie;
• niepublikowane dotąd relacje zgromadzone przez dr. Leona Popka;
• wspomnienia i relacje przechowywane w archiwum Ośrodka „Karta", tzw. Archiwum Wschodnie;
• dokumentacja i relacje przekazane do zasobu IPN w ramach prowadzonego projektu Archiwum Pełne Pamięci.
• literatura naukowa, w tym przede wszystkim praca Ewy i Władysława Siemaszków Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, Warszawa 2008, t.1-2 ale także: Lucyna Kulińska, Dzieci Kresów T. I-IV, Kraków 2006-2013, Śladami ludobójstwa na Wołyniu, oprac. L. Karłowicz, L. Popek, Lublin 1998, T. Bereza, Przesiedleni znad Sanu - zamordowani nad Horyniem. Losy Polaków deportowanych przez Sowietów z obwodu drohobyckiego w ramach "oczyszczania" pasa przygranicznego (1940-1944), Rzeszów-Warszawa 2020, F. Jasiński, Kronika. Losy Polaków parafii Kąty powiatu krzemienieckiego województwa wołyńskiego w latach 1939-1945, Biały Dunajec-Ostróg 2012, Władysław Hermaszewski, Masakra w Lipnikach. Wołyń 1943, Wyd. Bellona, Warszawa 2015, Czesław Piotrowski, Krwawe Żniwa. Zbrodnie Ukraińskie na Wołyniu 1943, Warszawa 2016 i wiele innych.
• relacje opracowane i publikowane przez historyków zajmujących się badaniem zbrodni wołyńskiej m.in. dr. Leona Popka, dr. Lucynę Kulińską, dr. Tomasza Berezę;
• www.wolyn.freehost.pl - internetowy spis miejscowości na Wołyniu, zawierający również często odtworzone spisy mieszkańców poszczególnych miast, miasteczek, kolonii, wsi i futorów oraz, jeśli udało się to ustalić, nazwiska ofiar.

I. Nazwa zbrodni

1. Nazwa zbrodni (np. Zbrodnia w m. Mizocz w czerwcu 1943 r. lub jeżeli ustalono: nazwisko i imię ofiary)

II. Miejsce śmierci

2. Województwo

3. Powiat

4. Gmina

5. Miejsce śmierci/Miejsce zbrodni

III. Ofiary

6. Nazwisko i imię/Zbrodnia w….

7. Data śmierci/Data zbrodni

8. Informacje/Okoliczności śmierci

9. Liczba ofiar

10. Narodowość/ Przynależność etniczna

11. Miejsce zamieszkania

12. Parafia (wg  miejsca zamieszkania)

IV. Źródła, dokumenty, fotografie

13. Źródło

14. Opisy załączników, linki zewnętrzne

• ogólne, odnoszące się do miejsca i daty popełnionej zbrodni (zaczynające się od frazy „Zbrodnia w…”)
• indywidualne, zawierające ustalone dane osobowe ofiar (najczęściej jest to nazwisko i imię, ale bardzo często informacja odnosi się np. tylko do nazwiska całej pomordowanej rodziny, czasem zaś tylko do imienia zamordowanej osoby lub w przypadku zupełnego braku danych osobowych rekord jest nazwany „brak nazwiska”)

Rekordy znajdujące się w bazie są powiązane z interaktywną mapą województwa wołyńskiego. Na mapie przy opisie danej miejscowości znajduje się link do bazy ofiar. Opisy zbrodni wyświetlają się po najechaniu kursorem na daną miejscowość.

Użytkownik ma możliwość wyszukiwania interesujących go danych zarówno z poziomu interaktywnej mapy, jak i poprzez słowa kluczowe z poziomu bazy ofiar.

Do poszczególnych rekordów dołączone są też linki do zgromadzonej dokumentacji fotograficznej, która będzie systematycznie uzupełniana.

Ważnym elementem każdego rekordu jest formularz kontaktowy, który ma pomóc w uzupełnianiu lub prostowaniu informacji zawartych w bazie.

Rekordy opublikowane w bazie są skojarzone ze z województwami, powiatami, gminami i miejscami w których były dokonywane zbrodnie. Początkowo, były dostępne tylko zapisy dot. województwa wołyńskiego, docelowo chcemy przywołać pamięć o wszystkich pomordowanych z rąk nacjonalistów ukraińskich z wszystkich województw dawnej II RP.

Projekt ma charakter rozwojowy tzn. że będą tu sukcesywnie publikowane i uzupełniane dane zebrane w wyniku nieustannie prowadzonej kwerendy archiwalnej, dostępnej literatury, nowych relacji świadków wydarzeń oraz informacje pozyskane przez OKŚZpNP w Lublinie w ramach prowadzonego przez nią śledztwa.

Mamy świadomość, iż opublikowane dane mogą być niepełne i będą podlegały uzupełnieniu i weryfikacji.