Kalendarium
- 1941/1942 r. - początek organizowania oddziałów zbrojnych przez ludność ukraińską na Wołyniu, m. in. w celu obrony przed akcjami pacyfikacyjnymi prowadzonymi przez jednostki niemieckie z użyciem policji ukraińskiej. Powstaje wówczas partyzantka dowodzona przez Tarasa Borowcia-Bulbę, przed wojną związanego z orientacją petlurowską, nosząca nazwę Ukraińska Powstańcza Armia (UPA).
- koniec 1942 r. – konferencja referentów wojskowych banderowskiej frakcji OUN we Lwowie, w trakcie której zdecydowano, że należy przystąpić do tworzenia oddziałów partyzanckich, mających w odpowiednim momencie zainicjować ogólnonarodowe powstanie. Ustalono także, że przed wybuchem powstania należy pod groźbą śmierci przymusowo wysiedlić z ziem ukraińskich wszystkich Polaków i Żydów, a tych, którzy nie zechcą wyjechać dobrowolnie, zabić.
- 1942/43 r. - powstanie na Wołyniu oddziałów partyzanckich tworzonych przez frakcję banderowską OUN, które przywłaszczyły sobie nazwę UPA.
- wiosna/lato 1943 r. – ataki na Tarasa Borowcia-Bulbę za odrzucenie przez niego propozycji podporządkowania się OUN-B i przyłączenia się do trwających czystek Polaków.
- 9 lutego 1943 r. – wymordowanie przez oddział UPA Hryhorija Perehijniaka „Dowbeszki-Korobki” mieszkańców polskiej wsi Parośle (przeszło 150 Polaków).
- marzec/kwiecień 1943 r. – dezercja ze służby niemieckiej około 5 tys. policjantów ukraińskich, uczestniczących poprzednio w eksterminacji ludności żydowskiej i ich przejście do partyzantki banderowskiej.
- marzec/kwiecień 1943 r. – największe nasilenie zbrodni UPA, głównie w powiatach sarneńskim, kostopolskim i krzemienieckim.
- marzec 1943 r. – wymordowanie co najmniej 179 osób w Lipnikach przez oddziały UPA podległe Iwanowi Łytwyńczukowi „Dubowemu”.
- 22/23 kwietnia 1943 r. – spalenie osiedla robotniczego Janowa Dolina, zamordowanie ok. 600 Polaków przez oddziały UPA pod osobistym dowództwem „Dubowego”.
- maj-czerwiec 1943 r. – rozszerzenie „antypolskiej akcji” przez UPA na powiaty dubieński, łucki i zdołbunowski.
- czerwiec 1943 r. – wydanie przez Dmytra Klaczkiwskiego „Kłyma Samura” rozkazu wymordowania polskiej ludności Wołynia.
- lipiec-sierpień 1943 r. – akcje UPA objęły cały Wołyń. Największa fala napadów UPA na polskie miejscowości (tylko w lipcu zginęło co najmniej 11 tys. Polaków).
- połowa 1943 r. – pojedyncze zabójstwa Polaków w Galicji Wschodniej.
- 11-12 lipca 1943 r. – apogeum terroru ukraińskiego wobec Polaków na Wołyniu. 11 VII równoczesne uderzenie UPA na 99, a 12 VII na 65 miejscowości zamieszkiwanych przez Polaków, przede wszystkim w powiatach horochowskim i włodzimierskim (min. Poryck, Sądowa, Zagaje, Kisielin).
- lipiec-sierpień 1943 r. – największe natężenie działania wokół baz polskiej samoobrony (np. w Hucie Stepańskiej, zniszczonej 18 lipca 1943 r. przez UPA, oraz 30 sierpnia 1943 r. w Przebrażu koło Łucka, gdzie ataki UPA zostały odparte).
- 28-31 sierpnia 1943 r. – ataki UPA skierowane na 85 miejscowości, głównie w powiatach kowelskim, włodzimierskim oraz lubomelskim (m. in. Ostrówki i Wola Ostrowiecka).
- koniec 1943 r. – podjęcie decyzji przez centralne kierownictwo OUN-B i UPA na terenie Galicji Wschodniej – pod przywództwem Romana Szuchewycza „Tarasa Czuprynki” – o depolonizacji tych obszarów. Rozpoczęcie przez Ukraińców kolportażu ulotek skierowanych do Polaków, nakazujących opuszczenie Galicji Wschodniej pod groźbą śmierci, a następnie przystąpienie do realizacji tych zapowiedzi.
- 1943/44 r. – kolejna fala napadów UPA na polskie miejscowości w powiatach: rówieńskim, łuckim, kowelskim i włodzimierskim.
- 1943/1944 r. – pierwsze mordy zbiorowe na Polakach w Galicji Wschodniej dokonane przez UPA (m.in. Kruhów i Markowa).
- połowa stycznia 1944 r. – rozpoczęcie koncentracji polskich oddziałów, ok. 6,5 tys. zgrupowanie żołnierzy przyjęło nazwę 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. W ramach działań bojowych 27. DP toczyła walki z placówkami ukraińskimi oraz z Niemcami. W lipcu 1944 r. została zmuszona do przebicia się na Lubelszczyznę.
- luty 1944 r. – ostania fala napadów UPA na Polaków na Wołyniu (np. na klasztor w Wiśniowcu).
- luty 1944 r. – wzrost liczby napadów UPA na osiedla polskie, zwłaszcza w województwie stanisławowskim i tarnopolskim (np. Hanaczów, Berezowica i Korościatyn).
- 28 lutego 1944 r. – wymordowanie mieszkańców wsi Huta Pieniacka (śmierć ok. 600 osób) przez policyjny 4. pułk policji SS, złożony z ochotników do dywizji SS „Galizien”.
- 11 marca 1944 r. – wymordowanie przez oddział UPA (prawdopodobnie wspierany przez ochotników do SS „Galizien”) Polaków w klasztorze dominikanów w Podkamieniu.
- marzec 1944 r. – fala zbrodni UPA rozszerza się na teren województwa lwowskiego (np. Huta Wierchobuzka, Wołoczków, Wasylów).
- kwiecień 1944 r. – ataki UPA na Polaków obejmują całą Galicję Wschodnią. W kwietniu 1944 r. liczba ofiar wyniosła 8 tys. osób.
- 9/10 kwietnia 1944 r. – przystąpienie UPA do mordów na linii od Hanaczowa na północy aż po wsie na południu woj. stanisławowskiego (np. w Tomaszowcach spalono trzysta gospodarstw i zabito 40 Polaków; spalono Pniaki, Sokołów, Zady).
- 12 kwietnia 1944 r. – wymordowanie przez UPA około 100 Polaków w Hucisku.
- maj-sierpień 1944 r. – kontynuacja akcji UPA przeciwko Polakom (np. Bryńce Zagórne, gdzie zginęło ponad 120 osób; napad na polskich pasażerów pociągu w Zatylu).
- koniec lipca 1944 r. – podjęcie we Lwowie jawnej działalności przez polskie struktury administracyjne oraz garnizon AK po zdobyciu miasta przez wojska radzieckie i polskie. Ostatecznie rozmowy pomiędzy dowództwem AK a władzami sowieckimi zakończyły się aresztowaniem polskich oficerów przez NKWD oraz rozbrojeniem i internowaniem ujawnionych oddziałów AK we Lwowie i na prowincji.
- wrzesień 1944 r. – pierwsze rozkazy dowództwa UPA nakazujące ograniczenie czystek antypolskich.
- 1944/1945 r. – kolejna fala napadów na polskie miejscowości w woj. tarnopolskim (ginie kilka tysięcy Polaków m. in. w Ihrowicy).
- luty-kwiecień 1945 r. - fala wzajemnych napadów na ukraińskie i polskie wioski w pasie od Lubaczowa po Sanok. Między innymi atak polski na ukraińską wieś Pawłokoma (według źródeł ukraińskich w ataku 3 marca zginęło 290 osób); atak UPA na polską wieś Wiązownica (17 kwietnia; zginęło co najmniej 76 osób).
- 9/10 marca 1944 r. – polskie uderzenie na ukraińską wieś Sahryń.
- 15 marca 1944 r. – zabicie 33 Polaków na stacji kolejowej w Gozdowie przez miejscowa bojówkę OUN złożoną z byłych policjantów na służbie niemieckiej.
- marzec-czerwiec 1944 r. – wkroczenie oddziałów UPA na Lubelszczyznę. Powstanie polsko-ukraińskiego frontu. Wzajemne lokalne napady na wsie. W walkach zginęło w sumie kilka tysięcy Polaków i Ukraińców.
- maj 1945 r. – rajd sotni UPA „Wowky” po Lubelszczyźnie, w trakcie którego zabito kilkudziesięciu Polaków (m. in. w Borodycy), uznawany za epilog masowych antypolskich czystek.