Powiat sarneński - Powiat Sarneński -

Nawigacja

Powiat sarneński

Powiat sarneński był jednym z 11 powiatów wchodzących od 19 lutego 1921 r. w skład nowo utworzonego województwa wołyńskiego II Rzeczypospolitej. Siedzibą powiatu było  miasto Sarny. Powiat został ustanowiony w dniu 1 stycznia 1925 r. Powiat sarneński zajmował północno-wschodnią część województwa wołyńskiego i graniczył: od zachodu z powiatami kowelskim i łuckim, od północy z województwem poleskim (powiaty piński i stoliński), od wschodu granica jego przebiegała wzdłuż polskiej granicy z ZSRS, zaś od południa graniczył z powiatem kostopolskim. Powiat sarneński o powierzchni 5478 km kwadratowych był zamieszkany zgodnie ze spisem powszechnym, który został wykonany w 1931 r. przez 181,300 osób. W większości tereny te były zamieszkane przez ludność ukraińską, która liczyła 129,800 osób (71,6%), polską 30,400 osób. Pozostali to Żydzi, Niemcy i Czesi. Według tego samego spisu powszechnego spośród zamieszkującej te tereny ludności, 28,192 osób było wyznania rzymskokatolickiego, 450 osób wyznania unickiego, 132,241 osób wyznania prawosławnego, 816 wyznania ewangelicko-augsburskiego, 65 ewangelicko-reformowanego, 2,478 osób należało do innych wyznań chrześcijańskich i 16,088 osób wyznania mojżeszowego. W skład powiatu sarneńskiego wchodziło w 1939 r. 9 gmin wiejskich, 3 miejskie, 172 gromady wiejskie (sołectwa) i 1 miasto. Do gmin zaliczono: Antonówka, Bielska Wola, Dąbrowica (miejska), Dąbrowica (wiejska), Kisorycze, Klesów, Lubikowicze, Niemowicze, Rafałówka, Rokitno (miejska), Sarny (miejska), Włodzimierzec. Miastem było Sarny.

Tereny powiatu sarneńskiego jak też i całego województwa wołyńskiego były okupowane od września 1939 r. do drugiej połowy czerwca 1941 r. przez armię sowiecką, zajętego na podstawie układu Ribentrop-Mołotow. Ludność polska w czasie okupacji sowieckiej została poddana represjom, które w znacznym stopniu doprowadziły do poważnej zmiany w układzie narodowościowym. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy było przede wszystkim dokonanie przez władze sowieckie trzech dużych akcji deportacyjnych, zrealizowanych 10 lutego, 13 kwietnia i 12 czerwca 1940 r. W ich trakcie dokonano przymusowego przesiedlenia na tereny Syberii i do Kazachstanu licznych grup Polaków. Dodatkowym problemem było także przeprowadzenie przez władze sowieckie trzech akcji poboru do wojska, które dokonano na wiosnę i jesienią 1940 r. a także na wiosnę 1941 r. W tym okresie sowieckie NKWD przeprowadziło także liczne aresztowania polskiej inteligencji, urzędników i wojskowych, którzy w rzeczywistości następnie jeśli nie zostali w więzieniu zamordowani to uwieziono ich w łagrach. Represyjna działalność władz sowieckich w stosunku do zamieszkujących te tereny Polaków, a w szczególności do usunięcia najbardziej aktywnego elementu jakimi były osoby, które posiadały doświadczenie przede wszystkim organizacyjne i przywódcze w kwestiach wojskowych, doprowadziła do znacznego osłabienia środowiska polskiego a co za tym idzie do wzmocnienia żywiołu ukraińskiego. Na podstawie dokonanego przez Niemców spisu ludności  przeprowadzonego w pierwszej połowie 1942 r. porównywanego przez nich z danymi szacunkowymi w 1939 r. okazało się, że ubytek ludności polskiej na Wołyniu podczas okupacji sowieckiej wyniósł 45 tysięcy osób.

Zmiana władz okupacyjnych z sowieckiej na niemiecką, która nastąpiła po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. doprowadziła w pierwszej kolejności do zagłady obywateli polskich II Rzeczypospolitej pochodzenia żydowskiego. Autorzy opracowania poświęconego ludobójstwu dokonanemu przez nacjonalistów ukraińskich na polskiej ludności Wołynia  w latach 1939-1945 Władysław i Ewa Siemaszko pisali m.in. o utworzeniu w maju 1942 r.  przez Niemców getta w miejscowości Dąbrowica. Kilka miesięcy później w dniu 26 sierpnia 1942 r. Niemcy przy pomocy policji ukraińskiej wywieźli żydowskich mieszkańców getta do getta w Sarnach, gdzie zostali później wymordowani. (s. 752). W podobny sposób postąpiono z ludnością żydowską z miasteczka Bereżnica (Bereźnica), których Niemcy przy pomocy ukraińskiej policji wywieźli latem 1942 r. do getta w Sarnach, gdzie ich zamordowano. (s. 752). Latem 1942 r. do getta w Rokitnie byli zwożeni Żydzi z okolicznych wsi. 26 sierpnia Niemcy z pomocą ukraińskiej policji, spędzili ludność żydowską na plac targowy, a następnie skierowali na stację kolejową, skąd mieli być wywiezieni do Sarn. Żydzi orientując się w zagrożeniu przerwali kordon i rzucili się do ucieczki. Na miejscu zabito około 400 osób. Jednakże około 300 osobowej grupie udało się uciec. Pozostałe 600 osób schwytano i wywieziono do getta w Sarnach. Uciekinierzy schronili się w lasach. Nieliczni ocaleli w ukryci przez polskie rodziny, lub dotarły do sowieckich oddziałów partyzanckich. Większość została schwytana przez ludność ukraińską i zamordowana. (s. 768). Getto w Sarnach zostało zlikwidowane przez Niemców i policję ukraińską w dniach 27-28 sierpnia 1942 r. Na odgłos strzałów w pobliskim lesie, gdzie mordowano kilkuset Żydów pozostali w mieście Żydzi przerwali ogrodzenie z drutów kolczastych i podjęli ucieczkę. Około 2500 osób zostało wówczas zastrzelonych. Jednakże powiodła się ucieczka duże grupy osób, z których większość później została wyłapywana i zamordowana przez ludność ukraińską i policję ukraińską. (s. 807).

W pierwszej połowie 1943 r. doszło na Wołyniu do rozpoczęcia szeroko zakrojonej przez nacjonalistyczne podziemie ukraińskie akcji mającej na celu dokonanie eksterminacji zamieszkującej te tereny od wieków ludności polskiej. Ludobójstwa Polaków dokonywały oddziały wchodzące w skład Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) oraz konkurencyjnych formacji bulbowców (członków tzw. „Siczy Poleskiej” założonej i dowodzonej przez Tarasa Boroweća ps. Taras Bulba) i melnykowców (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-M) założona w 1940 r. w Krakowie przez Andrija Melnyka) a także członków utworzonych i podlegających dowództwu niemieckiemu w drugiej połowie 1941 r. oddziałów policji ukraińskiej, które w początkach 1943 r. zdezerterowały i weszły w skład UPA. W dokonywaniu zbrodni na Polakach udział brały także tysiące zamieszkujących te tereny ukraińskich chłopów. Na terenie powiatu sarneńskiego zbrodni na bezbronnej ludności polskiej dokonano w dziesiątkach miejscowości i osad, w tym min.: wsie: Tutowicze, Litowsk (Litwica), Moczuliszcze, Niweck, Pracuki,  Sochy, Tryputnie (Tryputnia), Zaleszany (Zaliszanie), Aleksandrówka, Borowina, Okopy (Okop), Budki Snowidowickie, Dołhań, Masiewicze, Rudnia Lwa, Staryki (Rudnia Staryki), Załawie, Osada i stacja kolejowa Antonówka, Kolonia Antonówka, Kolonia Dębowa Góra, Kolonia Hały, Kolonia Krasna Górka (Krasnogórka), Kolonia Kruszewo, Kolonia Parośla I (Parośle, Parośl, Porośl), Kolonia Parośl II (Porośl), k. Perespy, Kolonia Sunia, Kolonia Użanie, Kolonia Wydymer, Kolonia Tatynne, Kolonia Tur.

Powiat sarneński został ponownie zajęty przez wojska sowieckie w lutym 1944 r. Pomimo opanowania tych terenów przez wojska sowieckie w dalszym ciągu dochodziło do licznych przypadków dokonywania przez Ukraińców mordów na Polakach.

Legenda
do góry